Stresujemy się w różnych trudnych, wymagających, ważnych dla nas sytuacjach. Duży poziom stresu wywołują przeżywane przez nas krytyczne wydarzenia życiowe (śmierć bliskiej osoby, rozwód, strata pracy itp.), ale niebagatelną rolę w odczuwaniu przez nas stresu i jego wpływie na nasze funkcjonowanie i zdrowie odgrywają powtarzalne zwykłe codzienne obciążenia.
Czym jest stres i czy możemy go uniknąć?
Stresem określamy trudną, zagrażającą nam w jakiś sposób sytuację, zdarzenie, okoliczności np. egzamin, zmianę pracy, ważne spotkanie, wystąpienie publiczne („Ten egzamin to dla mnie ogromny stres”). Słowem stres nazywamy również nasze wewnętrzne odczucia i doznania związane z trudną (stresującą) sytuacją np. „Stresuje mnie to spotkanie”, „Stresuję się tym wystąpieniem”, „Czuję stres, gdy lecę samolotem”. Żadna konkretna sytuacja sama w sobie nie jest jednak stresem i nie musi go wywoływać. Stres może stanowić dopiero relacja między wymaganiami stawianymi przez sytuację a naszymi możliwościami poradzenia sobie z nimi. Jeśli bowiem ocenimy swoje zasoby za wystarczające i uznamy, że możemy sobie poradzić z trudną sytuacją, to możemy uznać ją za stanowiącą wyzwanie, a nie stresującą. W obu przypadkach odczujemy podwyższony poziom pobudzenia, jednak w przypadku wyzwania, będzie ono skojarzone z pozytywnymi emocjami, a w przypadku stresu – z negatywnymi. Stres może być więc pozytywny, może nam służyć i pomagać adaptować się do zmian. Może też być negatywny, wpływać ujemnie na nasze funkcjonowanie oraz zdrowie psychiczne i fizyczne.
Jak więc radzić sobie ze stresem, tak, aby nas nie obciążał, a nam służył?
Przede wszystkim możemy wzmacniać swoje wewnętrzne i zewnętrzne zasoby, które pomogą nam zmierzyć się z sytuacją stresową. Tymi wewnętrznymi zasobami są nasze zdrowie, umiejętności, wiedza, doświadczenie, ale także nasza osobowość. Zdrowie w naturalny sposób daje nam siłę i energię do mierzenia się z trudnościami. Wszystko czego doświadczamy i czego się uczymy buduje nasze poczucie kompetencji, zaradności i wpływu, Możemy również zmieniać i rozwijać swoją osobowość poprzez treningi, warsztaty, coaching oraz terapię, m.in. ucząc się rozumienia i panowania nad swoimi emocjami i działaniami, pracując nad swoimi wewnętrznymi blokadami i ograniczeniami, zmieniając swoje nieracjonalne i nieadaptacyjne przekonania. Bardzo pomocne w trudnych sytuacjach są również nasze zewnętrzne zasoby – nasi znajomi, przyjaciele, rodzina itp.
W obliczu sytuacji stresowej powinniśmy ocenić jej ważność dla siebie oraz stopień możliwości swojego wpływu na nią. Jeśli sytuacja jest ważna i mamy wpływ na nią (np. egzamin), najlepiej jest przygotować plan poradzenia sobie z nią i podjąć działanie. Jeśli nie mamy wpływu na sytuację ważną dla nas (np. poważna choroba, śmierć bliskiej osoby) najlepszym rozwiązaniem będzie pozwolić sobie na przeżycie adekwatnych emocji, szukać pomocy u innych lub ostatecznie pogodzić się z nią. Jeśli natomiast sytuacja nie jest dla nas ważna (np. pogoda, korki, mecz), to nie warto się nią stresować. Ponadto możemy zastosować różne pomocne poznawcze strategie i techniki radzenia sobie ze stresem pozwalające zmienić postrzeganie sytuacji np. spojrzeć na nią z różnych perspektyw, pozytywnie ją przeformułować, nadać jej inne korzystne znaczenie, przewartościować ją.
Co jeszcze pomoże nam w skutecznym redukowaniu stresu?
Jesteśmy wyposażeni w biologiczne mechanizmy radzenia sobie w sytuacjach trudnych. To właśnie dzięki nim potrafimy zmobilizować swój organizm do gotowości do wytężonego wysiłku, a następnie powrócić do stanu równowagi. Mechanizmami tymi steruje wegetatywny układ nerwowy zbudowany z dwóch przeciwstawnych podsystemów – układu sympatycznego, który aktywizuje, pobudza organizm i parasympatycznego, który odpręża, relaksuje. W obliczu zagrożenia (zarówno realnego, jak i wyobrażonego) nasz organizm poprzez układ sympatyczny mobilizuje swoje siły do walki lub ucieczki, a gdy zagrożenie mija, relaksuje się i odpręża. Stres, czyli stan mobilizacji organizmu pełni więc funkcję przystosowawczą. Długotrwałe przebywanie w stanie pobudzenia powoduje jednak, że organizm się wypala, wyniszcza, co prowadzi do licznych chorób somatycznych. Aby temu zapobiec należy pamiętać o relaksie, który uruchamia układ parasympatyczny i odwołuje alarm organizmu.
Stan relaksu możemy osiągnąć na wiele sposobów. Do technik relaksacyjnych działających poprzez ciało należą ćwiczenia oddechowe, polegające na spokojnym, rytmicznym, głębokim oddychaniu, ćwiczenia, pozycje ciała i zabiegi rozluźniające mięśnie, trening autogenny Schulza, słuchanie spokojnej muzyki relaksacyjnej, techniki wyobrażeniowe i wizualizacja, medytacja i modlitwa. Relaksująco działają również ćwiczenia fizyczne (ruch, sport, a także spacer), wykonywanie ulubionych czynności (słuchanie muzyki, hobby), przebywanie i rozmowy z innymi, humor i śmiech.
